ALTIN ORDA DEVLETİ

ALTIN ORDA ya da diğer ismiyle ALTIN ORDU 1242'de kurulmuş 1502'de dağılmıştır.

Yarı Türk yarı Moğol devlet olan Altın Orda'da yaygın

konuşulan diller şunlardır;

Çağatay Türkçesi

Kıpçak Türkçesi

Moğolca

Monarşi ile yönetilmektedir ve başkenti "Saray Berke"dir...

Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü'nün batısındaki yerleri büyük oğlu Cuci Han'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. Harezm ve yeni alınan topraklar Batu'un yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak Orda, Batu'un yönetimindeki batı bölgesine de Gök Orda adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

1242'de Altın Orda Devleti'ni kuran Batu Han, İdil Nehri'nin aşağı havzasındaki Saray kentini kendine başkent edindi ve topraklarını genişletti. 1256’da Batu Han öldüğünde devletin sınırları Kıpçak Bozkırı'nı (Deşt-i Kıpçak), İdil'in aşağı ve orta havzasını, Seyhun ve İdil ırmakları arasındaki Aral Gölü yöresini, Kafkaslar'ın Azerbaycan'a kadar olan kesimini kapsıyordu. Altın Orda Devleti, Lehistan (Polonya) ve Litvanya'yı vergiye bağlamıştı.

Batu Han'ın yerine Berke Han geçti. Berke Han, İslam dinini benimsedi ve Moğolların bir başka kolu olan İlhanlılarla savaştı. Bulgaristan'da Bizans ordusunu yendi. 1260'ta, ortaçağın en büyük kentlerinden biri sayılan Saray Berke kentini kurdu.

Berke Han'ın ölümünden sonra Mengü Timur Han, Özbek Han ve Canibeg Han Altın Orda Devleti’nin gücünü korudular. Canibeg Han'ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı. Toktamış Han 1380'de Timur'un desteğiyle tahta çıkarak bu çatışmalara son verdi. Daha sonra Timur’un Altın Orda topraklarına sefer düzenlemesi ve taht kavgalarının yeniden başlaması Altın Orda Devleti'ni güçsüz düşürdü. Bu kavgalarla parçalanan Altın Orda Devleti topraklarında Kazan Hanlığı, Kırım Hanlığı, Astrahan Hanlığı, Nogay Hanlığı, Sibir Hanlığı kuruldu ve daha sonra Rusya Çarlığı olacak Moskova Knezliği bağımsız kaldı. Moskova Knezliği dışında kalan toprakları Kırım Hanlığı ele geçirdi ve 1502'de Altın Orda Devleti tarihten silindi.

Altın Orda Devleti'de yönetsel konular soyluların oluşturduğu Kurultay'da görüşülür ve karara bağlanırdı. Topraklar ve otlaklar Moğol soylularının elindeydi. Halk bu toprakları işler, ürünlerin belirli bir bölümünü bağlı oldukları beye verirdi. Göçebe bir toplumdan gelen Altın Orda hükümdarları, göçebeleri yerleşik düzene geçirmeye çalıştılar. Aşağı İdil'de 20'den çok kent kurdular. Bu kentlerin en büyüğü olan Saray Berke’nin nüfusunun 100 binden daha fazla olduğu söylenir.

Dini Hayat

Altın Orda'da diğer Moğol devletlerindeki gibi tek ilah inancı vardı. Tanrı adına tabiat kuvvetlerine hükmediyorlardı, içtikleri suyun bir kısmını ateş için güneye, hava için doğuya, su için batıya ve ölüleri yad etmek için kuzeye serperlerdi. Altın Orda'da Tanrı resmine çok nadir rastlanır. Moğollarda hükümdarın tanrılaşma eğilimi yoktur. Batu da, Cengiz Han ve Ögedey gibi halkının Şamanist inancını paylaşıyordu. Hristiyanlık İdil boyunda önemli rol oynamıştır. Hristiyanlığın tesiri, Batu'nun oğlu Sartak'ın kısa süreli hakimiyeti döneminde (1256-1257) biraz önem kazanmıştır. Ondan sonra tahta geçen Berke ise Müslümandır, bunda Seyfettin el-Buhari'nin büyük rolü vardır. Berke Müslümanlığı kabul edince Müslümanlık Altın Orda'da hızla yayılmıştır. Hatta Mısır'da askerlik yapan Altın Ordalı askerler bile bu olaydan sonra Müslümanlığa girmişlerdir. Tatarlar arasında İslamiyet bu kadar hızla yayılmasına rağmen, eski inançlarına sadık kalan bir hayli Türk ve Moğol vardır. Tohtu (Tokta), kendisi Şamanist iken oğlu Müslümandı, bunun Altın Ordu'daki hoşgörüyü gösterdiği iddia edilir.

Altın Orda hanlar litesi

Altın Orda hanların listesi ve Cuci ulusunun soyağacı yer almaktadır.

Batu'nun sülalesi

0.Cuci: (1225—1227)

1.Batu: (1235—1241)

2.Sertak: (1255—1256)

3.Ulakçı: (1256—1257)

4.Berke: (1257—1266)

Nogay: (1261—1299)

5.Mengü Temür: darugaçlık; (1266—1269), hanlığı; (1269—1282)

6.Tuda Mengü: (1282—1287)

7.Tula Buka: (1287—1291)

8.Tohta: (1291—1312)

9.Gıyaseddin Muhammed (Özbek Han): (1312—1341)

10.Tinibeg: (1341-1342)

11.Canibeg: (1342—1357)

12.Berdibeg: (1357—1359)

13.Kulpa (Hildibeg): (1359)

14.Muhammed (Nuruzbeg): (1359—1361)

15.Kildibek: (1360—1362)

16.Hızır: (1360—1361)

• Hacı Murad Han: (1360—1363)

• Ordu Melik: (1361)

• Temür Hoca: (1364—1367)

• Urus: Kök Orda Hanlığı; (1366—1378), Hanlığı; (1374—1375)

• Alibek: Sibir Hanlığı; (1359—1375), Hanlığı; (1374—1375)

• Kağanbek: Hanlığı; (1375), Sibir Hanlığı; (1375—1421)

• Arapşah: (1377—1378)

• Mamai: Kırım Beyliği; (1359—1380), Beylerbeyliği; (1361—1380)

• Abdullah: (1361—1370)

• Muhammed Bulak: (1370—1377)

• Turak: (1377—1380)

• Toktamış: Hanlığı; (1375—1378), (1380—1395), Kırım Hanlığı; (1396—1397)

• Edigü: Beylerbeylik; (1376—1389), (1391—1409), Nogay yurtu beyliği; (1392—1412)

• Temür Kutluğ: (1395—1399)

• Şadibek: (1399—1407)

• Pulad: (1409—1411)

• Temür Han: (1411—1412)

• Celaleddin: (1412—1413)

• Kerim Birdi: (1413—1414)

• Cabbar Berdi Han (1414—1418)

• Devlet Berdi: (1418—1421)

• Uluğ Muhammed Han: Hanlığı; (1419—1420), (1421-1423), (1426—1437), Kazan Hanlığı; (1438—1445)

• Devlet Berdi: Hanlığı; (1420—1421), Kırım Hanlığı; (1426—1428)

• Gıyaseddin: (1421—1423)

• Barak: Kök Orda Hanlığı; (1423—1428), Hanlığı(1423—1426)

• Küçük Muhammed: (1428—1459)

• Mahmud: Hanlığı; (1459—1465), Astrahan Hanlığı; (1465—1471)

• Ahmed: (1465—1481)

• Mürtaza: (1481—1485), (1487—1491)

• Sayid Ahmed: (1485—1487)

• Şeyh Ahmed: (1491—1502)

• Hacı Muhammed: (1514—1516)