Kısaca Bütün Edebi Türler [15 Konu]

1-Roman:

Ø Yaşanmış veya yaşanabilir bir olayın ayrıntılarıyla anlatılmasıdır.

Ø Roman, Türk edebiyatına çevriler yoluyla girmiştir.

Ø Dünya edebiyatındaki ilk modern roman, Cervantes' in “Don Kişot” adlı eseridir.

Ø İlk çeviri roman, Yusuf Kamil Paşa'nın Fransız yazar Fenelon' dan çevirdiği “Telamak” adlı eserdir.

Ø İlk yerli roman, Şemsettin Sami’nin “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eserdir.

Ø İlk edebi roman, Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.

Ø Tarihi ilk roman, Namık Kemal'in “Cezmi” adlı eseridir.

Ø Realist ilk roman, Recaizâde Mahmut Ekrem' in “Araba Sevdası” adlı eseridir.

Ø Batılı anlamda ilk roman, Halit Ziya Uşaklıgil' in “Mai ve Siyah” adlı eseridir.

Ø Psikolojik ilk roman, Mehmet Rauf' un “Eylül” adlı eseridir.

2-Hikaye (Öykü) :

Ø Yaşanmış veya yaşanması muhtemel bir olayın yer ve zaman ögesiyle birlikte anlatılmasıdır.

Ø Hikaye türü Türk edebiyatında çok eskidir.

Ø Ancak Batılı anlamdaki ilk eserler Tanzimat döneminde verilmiştir.

Ø Hikaye, ikiye ayrılır.

Olay Hikayesi(Klasik Hikaye ve Maupassant Tarzı):

Ø Olay etrafında şekillenen hikayelerdir.

Ø Bu türün ilk ve en önemli örneklerini Guy de Maupassant vermiştir.

Ø Onun için Maupassant tarzı olarak da bilinir.

Ø Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin'dir.

Durum Hikayesi ( Modern Hikaye- Çehov Tarzı):

Ø Herhangi bir durum etrafında şekillenen bu hikaye türünün en önemli temsilcisi Anton Çehov’dur.

Ø Türk edebiyatında ise Sait Faik ile Memduh Şevket bu tarzda hikayeler yazmışlardır.

Ø Dünya Edebiyatındaki ilk hikaye örneği İtalyan Baccacio'nun “Decameron” adlı eseridir.

Ø Türk edebiyatındaki ilk hikaye örnekleri Ahmet Mithat Efendi'nin “Letâif-i Rivayet” adlı eseridir.

Ø Batılı anlamda ilk hikate ise Sami Paşazâde Sezâi'nin “Küçük Şeyler” adlı eseridir.

Hikaye ile Romanın Karşılaşılaştırılması:

Ø Hem hikaye hem de roman olmuş veya olması muhtemel bir olayı anlatır.

Ø Hikayede tek olay varken romanda iç içe geçmiş birden fazla olay vardır.

Ø Bu yüzden hikaye daireye, roman ise apartmana benzetilir.

Ø Hikayede şahıs kadrosu azken romanda kalabalıktır.

Ø Hikayede yer,olay,zaman üçlüsü varken romanda serim düğüm,çözüm üçlüsü vardır.

3-Masal:

Ø Olağanüstü olayların olağanüstü karakterlerle anlatıldığı sözlü edebiyat ürünleridir.

Ø Masallar anonimdir.

Ø Masallarda dini ve milli motiflere hemen hiç yer verilmez. Bu yönüyle destan ve efsaneden ayrılır.

Ø Masallarda yer ve zaman kavramları yoktur.

Ø Masalların hemen hepsi tekerlemeyle başlar.

Ø Masallar Doğu edebiyatı ürünüdür ve didaktiktir.

Ø Masallarda olaylar tamamen hayal ürünüdür ve masallarda miş'li geçmiş zaman kullanılır.

Ø Masallarda iyi kahramanlar ödüllendirilirken, kötüler cezalandırılır.

4-Efsane:

Ø Bir inanış sonuncu ortaya çıkan ve olağanüstülüklerin görüldüğü metinlerdir.

Ø Efsaneyi masaldan farklı olan en önemli yön, efsanenin herhangi bir inanış sonucunda ortaya çıkmasıdır.

5-Fabl:

Ø Kişiyi düşündürmek veya eğitmek amacıyla insan dışındaki canlı ve cansız varlıkların konuşturulmasıdır.

Ø Türk Edebiyatındaki ilk fabl örneği Şeyhi'nin “Harname” adlı mesnevisidir.

6-Destan:

Ø Bir milleti ilgilendiren olaylar çerçevesinde şekillenen, yiğitlik ve olağanüstülükler üzerine kurulmuş, uzun manzum hikayelerdir.

Ø İkiye ayrılır:

a-Doğal Destan

Ø Toplumu derinden etkileyen savaş, göç,kıtlık,gibi olaylar sonucu söylenen manzum hikayelerdir.

Ø Destanlar epik şiirlerdir.

Ø Destanlar kendisini oluşturan milletin dini ve milli motifleriyle yüklüdür. Bu yönüyle destanlar masallardan ayrılır.

Ø Uyak ve kafiye düzeni oluşturulduğu ulusun özelliklerine göre değişir.

Ø Destanlarda hem gerçek hem de gerçeküstü olaylar verilir.

Ø Destanlardaki gerçeküstü olaylar çıkarıldığında destanlar, tarihi belge sayılabilir.

Ø Doğal destanların tamamı anonimdir.

1-Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar:

v Şehname: İran

v Olieda ve Odiesa: Yunan

v Nibelungen: Alman

v Kalevela: Fin

v Şinto: Japon

v İgor: Rus

v Chanson de Roland: Fransız

v Ramayana --Mahabarda: Hint

v La Cid: İspanyol

v Beowulf: İngiliz

v Gılgamış: Sümer

2-Türklerin Doğal Destanları:

v Alper Tunga: Saka

v Şu: Saka

v Oğuz Kağan Destanı: Hun

v Ergenekon: Göktürk

v Bozkurt: Göktürk

v Göç: Uygur

v Türeyiş: Uygur

v Manas: Kırgız

b-Yapay Destanlar:

Ø Bir şair veya sanatçının tarihi bir olaydan etkilenip onu destan şeklinde anlatmasıdır.

Ø Yapay destanları doğal destanlardan ayıran en önemli özellik söyleninin belli olmasıdır.

Ø Yapay destanlar; şair veya sanatçının bireysel üretkenliğine dayanan ve sanatsal amaçlı yazılan destanlardır.

Dünya Edebiyatındaki Yapay Destanlar:

v Kaybolmaş Cennet J. Mihton - İngiliz

v Kurtarılmış Kudüs Tasso - İtalya

v Çılgın Orlanda Ariosto - İtalya

v İlahi Komedya Dante - İtalya

Türklerin Yapay Destanları:

v Genç Osman Destanları Kayıkçı Kul Mastafa

v Çanakkale Destanı Mehmet Akif Ersoy

v Üç Şehitler Destanı Fazıl Hüsnü Dağlarca

v Kuvay-i Milliye Destanı Nazım Hikmet

v Sakarya Meydan Muharebesi Ceyhin Akif Kansu

Göstermeye Bağlı Edebi Metinler:

Ø Tiyatronun ilk örneklerine eski Yunan’da dini törenlerde rastlanır.

Ø Edebi türler içinde en eski türlerden olan tiyatro, Türk edebiyatında sözlü olarak oynanmıştır.

Ø Karagöz,Ortaoyunu ve Meddah geleneksel (sözlü) Türk tiyatrosu ürünleridir.

Ø Batılı anlamda yazılan ilk tiyatro örneği Şinasi nin tek perdelik töre komedyası olan Şair Evlenmesi’dir.

Ø Sahnelenen ilk tiyatro eserimiz ise Namık Kemal’ in Vatan yahut Silistre adlı eseridir.

Ø Tiyatrolar konularına göre üçe ayrılır:

TRAGEDYA (TRAJEDİ)

Ø Hayatın acı yönlerini kendine has kurallarla sahnede göstermek amacıyla ve ahlak, erdem dersi vermek için yazılan tiyatro eserleridir.

Ø Trajedi türlerinin ilk temsilcileri eski Yunan sanatçıları Sophokles, Eurpides, Aiskhyles’tir

Ø Konusunu tarihten ve mitolojiden alır.

Ø Kahramanlar Tanrı,Tanrıça ve soylu kişilerden oluşur.

Ø Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu vardır.

Ø Eserler, manzum olarak yazılır.

Ø Birbiri ardınca süren koro ve diyolog bölümleri vardır.

Ø Kötü çirkin sayılabilecek olaylar sahnede gösterilmez.

Ø Dil,seçkinlerin kullandığı üsluptur.

Ø İnsanoğlunun hırslarını, kavgalarını gösterir ve bunların çoğu felaketli bir sonuca bağlanır.

Ø Bir olay, aynı yer ve zamanda gerçekleşir.

Ø Corneille ve Racine önemli Fransız yazarlarıdır.

KOMEDYA ( KOMEDİ )

Ø Hayatın veya insanların gülünç ve eksik yönlerini ortaya koymak ve insanları düşündürmek amacıyla yazılan tiyatro eserleridir

Ø Konusunu günlük yaşamdaki olaylardan alır.

Ø Kahramanlar, toplumun her kesiminden olabilir.

Ø Komediler de manzum olarak yazılır.

Ø Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu vardır.

Ø Her türlü bayağı, kaba söz ve şakaya yer verilir. Üslupta seçkinlik aranmaz.

Ø Yunan edebiyatındaki temsilcisi Aristophanes’tir.

Ø En önemli temsilcisi ise Moliere’dir.

Komedi türü üçe ayrılır :

1-Karakter Komedyası:

Ø Kişilerin eksik ve gülünç yönlerinin ortaya konulduğu komedi türüdür.

v Moliere :Tartuffe, Cimri

v Shakespiare: Venedik Taciri

2-Töre Komedyası:

Toplumun eksik veya gülünç yönlerinin anlatıldığı komedi türüdür.

v Şinasi: Şair Evlenmesi

v Aristophanes: Eşek Arıları

v Moliere: Gülünç Kibarlar

v Gogol: Müfettiş

3-Entrika Komedyası :

Ø Olayların merak uyandıracak şekilde ve insanları şaşırtacak biçimde oynandığı komedi türdür.

v Moliere: Scapin’in Dolapları

v Shakespiare: Yanlışlıklar Komedyası

DRAM

Ø Hayatı olduğu gibi acı ve tatlı yönleriyle yansıtan ve kurallara bağlı kalan tiyatro eserleridir.

Ø 19.yüzyılda Tragedya’nın katı kurallarını yıkmak amacıyla meydana getirilmiştir.

Ø Acıklı ve gülünç sahneler birlikte verilir.

Ø Olaylar tarihten ve günlük yaşamdan alınır.

Ø Üç birik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.

Ø Olaylar çirkin de olsa sahnede gösterilir.

Ø Kahramanlar, toplumun her sınıfından seçilebilir.

Ø Dramlar, nazım-nesir karışık yazılırlar.

v Victor Hugo: Hernani, Cromvell

v Shiller: Wilhem Tel, Haydutlar

v Namık Kemal: Vatan Yahut Silistre Öğretici Metinler: 1. Deneme: Ø Sanatçının herhangi bir konuyu kendi düşünce ve yorumunu da katarak içten bir anlatımla vermesidir. Özellikleri: Ø Denemede konu sınırlaması yoktur. Ø Denemede verilen bilgilerin kanıtlanma zorunluluğu yoktur. Ø Deneme ,kişisellik taşıdığından ''ben'' in ülkesi olarak adlandırılır. Ø Dünya edebiyatında deneme türüyle özdeşlesen ve en önemli örneklerini veren sanatçı, Montaigne'dir. Ø Türk edebiyatında ise deneme türünün ilk örnekleri Tanzimat’la birlikte verilmeye başlanmıştır. v Nurullah Ataç : Karalama Defteri v Ahmet Haşim : Gurabahane-i Laklakan : v Ahmet Hamdi Tanpınar: Beş Şehir v Suut Kemal Yetkin : Denemeler v Sabahattin Eyüpoğlu : Mavi ve Kara 2-Eleştiri (Tenkit): Ø Herhangi bir sanatçıyı veya sanat eserini değerlendirmek amacıyla yazılan edebi türdür. Ø Eleştiride amaç okuyucuyu bilgi sahibi yapıp eseri tanıtmaktır. Ø Nesnel eleştirilere rastlansa da eleştirilerin çoğu özneldir. Ø Türk edebiyatındaki ilk eleştiri örneği Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat adlı eseridir. Ø Nurullah Ataç,Mehmet Kaplan,Yakup Kadri,Cenap Şahabettin ve Cemil Meriç önemli eleştirmenlerdendir. 3-Makale: Ø Alanında uzmanlaşmış kişilerce yazılmış bilimsel yazılardır. Ø Makalelerin kanıtlanma zorunluluğu vardır. Ø Makale bilimsel yazı olduğu için süslü ve sanatlı bir anlatımdan kaçınılır, ciddi bir üslup kullanılır. Ø Türk edebiyatında yazılan ilk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir. Ø Didaktik özellikler taşıyan makale, gazete ve dergilerde yayımlanır. 4-Fıkra: Ø Güncel herhangi bir olayın sanatçının yorumunu da içererek anlatılmasıdır. Ø Fıkralar da gazete ve dergilerde yayımlanır. Ø Fıkranın en önemli özelliği gündemdeki olayları anlatmasıdır. Ø Fıkraların kanıtlanma zorunluluğu yoktur. 5-Gezi Yazısı (Seyahatnâme): Ø Gezilip görülen yerlerin bilgi verilmek amacıyla anlatılmasıdır. Ø Eski bir tür olan gezi yazısı, denince akla gelen ilk eser, Evliya Çelebi'nin “Seyahatnâme” adlı eseridir. Ø Dünya edebiyatında ise Marco Polo ve İbn-i Batuta önemli gezi yazarları vardır. Ø Türk edebiyatındaki ilk seyahatname örneği Seydi Ali Reis'in “Mirat’ül Memâlik” adli eseridir. 6- Biyografi (Yaşam Öyküsü): Ø Sosyal hayatta herhangi bir alanda tanınmış kişilerin hayatlarının başka biri tarafından kaleme alınmasıdır. Ø Biyografinin Divan edebiyatındaki karşılığı Tezkire’dir. Ø Türk edebiyatındaki ilk tezkire örneği de Ali Şîr Nevâi 'nin “Mecâlis'ün Nefâis” adlı eseridir. 7-Otobiyografi( Özyaşam Öyküsü): Ø Herhangi bir alanda ün yapmış birinin kendi hayatını anlatmasıdır. 8-Monografi: Ø Ünlü bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini ayrıntılarıyla anlatan veya bilimsel bir alanda özel bir konu üzerine yazılan inceleme yazısıdır. Ø Monografinin biyografiden farkı, ele alınan kişinin herhangi bir özelliğinin derinlemesine incelenmesidir. 9-Günlük (Günce): Ø Herhangi bir kişinin günlük yaşadıklarını günü gününe tarih belirterek anlatmasıdır. Ø Günlüğün Divan edebiyatındaki karşılığı Ruznâme’dir. 10-Anı (Hatıra): Ø Kişinin yaşadıklarını veya tanık olduklarını anlattığı edebi türdür. Ø Hatıralar, yaşanan döneme ışık tuttukları için tarihi belge niteliğindedir. Ø Hatırayı günlükten ayıran en önemli nokta, hatırada tarihin olmamasıdır. v Ziya Paşa: Defter-i Amal v Halit Ziya Uşaklıgil : Saray ve Ötesi,Kırk Yıl v Halide Edip Adıvar : Mor Salkımlı Ev v Yakup Kadri : Zoraki Diplomat, Anamın Kitabı v Falih Rıfkı Atay : Çankaya,Ateş ve Güneş 11- Mektup: Ø Birbirinden ayrı yerlerde yaşayan ve birbirleriyle iletişim kurmak isteyen insanların birbirlerine sıcak ve samimi bir üslupla yazdıkları ve mesaj anlamı taşıyan yazılardır. Ø Mektuplar; Özel mektuplar,Siyasi Mektuplar,Edebi Mektuplar olmak üzere üçe ayrılır. Ø Bir mektubun edebi değer taşıyabilmesi için mektuplaşan kimselerin veya mektubun edebi yönünün baskın olması gerekir. Ø Türk edebiyatındaki ilk mektup örneği Fuzuli'nin Şikayetname adlı eseridir. 12- Nutuk (Söylev): Ø Bir topluluğa güzel düşünceler aşılamak o topluluğu duygulandırıp coşturmak amacıyla söylenen güzel ve etkili sözlerdir. Ø Türk Edebiyatındaki ilk nutuk örneği Göktürk Kitabeleridir. 13- Röportaj: Ø Herhangi bir gerçeği araştırıp incelemek amacı ile o konu hakkında bilgi sahibi olmak için herhangi bir kimseyle konuşmaktır. Ø Röportaj gazeteciliğin en önemli dallarındandır. 14- Sohbet

(Söyleşi): Ø Herhangi bir düşünceyi veya konuyu yazarın karşısında biri varmış gibi günlük,sıradan samimi bir dille anlatıldığı düşünce yazılarıdır. Ø Nurullah Ataç,Ahmet Rasim,Şevket Roda en önemli sohbet yazarlarındandır. 15 –Mülâkat: Ø Uzmanlık alanlarında tanınmış kişilerle yaşamları,çalışmaları ya da istenilen herhangi bir konuda sorulu- cevaplı karşılıklı görüşmeyle yapılan ve bunların yazıya geçirilmesiyle oluşan bir türdür.